روش‌های تربیت اجتماعی

در بحث تربیت اجتماعی، امام صادق(ع) نیز به‌عنوان یک مربی، برای اینکه دیگران چگونگی روابط صحیح اجتماعی را بیاموزند رفتار صحیح را عملاً به نمایش می‌گذاشت و با ارائه الگوی عینی، راه را بر هرگونه توجیه و تأویلی می‌بست؛ به‌عنوان‌مثال در رابطه با صبر و مدارا با مردم، یکی از یاران امام صادق(ع) به نام مرازم نقل می‌کند: «هنگامی‌که امام صادق(ع) در حیره از نزد منصور دوانیقی بیرون آمد و آزاد شد، همان ساعت از حیره حرکت کرد و هنوز سر شب بود که به منطقه «سالحین» رسید. در آنجا مأموری جلوى آن حضرت را گرفت و گفت: «من نمی‌گذارم تو اکنون ازاینجا بگذرى». حضرت اصرار کرد که اجازت عبور دهد؛ ولى او به‌سختی جلوگیرى کرد و مانع از عبور شد. من و مصادف (یکى از اصحاب حضرت) همراه امام(ع) بودیم. مصادف گفت: «قربانت شوم! این مرد سگى است که شما را مى‏آزارد و من ترس آن را دارم که شما را بازگرداند و نمى‏دانیم در آن‌وقت وضع شما با منصور چگونه خواهد بود. (و دوباره با شما چه رفتارى خواهد کرد.) من و مرازم در اینجا همراه شما هستیم؛ آیا اجازه می‌دهید تا ما گردن این مرد را بزنیم و کشته‏اش را در نهر آب بیندازیم»؟ حضرت فرمود: «اى مصادف! خوددارى کن و آرام باش!» حضرت همچنان از آن مرد می‌خواست که آن‌ها را براى رفتن آزاد بگذارد و پیاپى از او درخواست می‌کرد تا اینکه بیشتر شب گذشت. در آن هنگام، مأمور اجازه داد و امام(ع) عبور کرد. (وقتی ازآنجا گذشتیم) حضرت فرمود: «اى مرازم! این بهتر است یا آنچه تو گفتى؟» عرض کردم: «قربانت گردم! این بهتر است.» امام(ع) فرمود: «چه‌بسا مردی [به جهت بی‌تابی و کم‌صبری] از یک ناراحتی ناچیز نجات یابد؛ ولی این نجات، او را گرفتار ناراحتی بزرگ‌تر کند.» [23] در این سیره مشاهده می‌شود که امام(ع) چگونه به یاران خود صبر در برابر دیگران و مدارا با آن‌ها را نشان می‌دهد و عملاً به آن‌ها می‌آموزد که صبر و خویشتن‌داری در برابر رفتار نادرست، راهی مؤثر جهت برقراری روابط و دستیابی به نتایج موردنظر است.

امام صادق و تربیت در سیره او

در دنیای امروز، هرچند پیشرفت فنّاوری باعث روانی و آسانی امور شده؛ ولی روابط اجتماعی را پیچیده‌تر و حتی کمرنگ‌تر کرده است. باوجود افزایش اضطراب‌ها و دغدغه‌ها که یکی از پیامدهای زندگی مدرن است محبت‌ها و نوع‌دوستی‌ها کمتر شده و انسان متمدن امروز، تنهاتر از همیشه، از سردی روابط انسانی رنج می‌برد. توجه به تربیت اجتماعی و یادآوری و آموزش اصول روابط صحیحِ میان فردی می‌تواند گام مؤثری در جهت بهبود شرایط و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی بیشتر باشد.