روایت چمران از ۱۶ آذر؛ دانشجو، گلوله و مسیری که تاریخ را تغییر داد

تحلیل خبری | پایگاه خبری تحلیلی عصر زنگی

حادثه ۱۶ آذر ۱۳۳۲ نه‌فقط یک رویداد تلخ در تاریخ دانشگاه تهران، بلکه نقطه عطفی در شکل‌گیری هویت سیاسی جنبش دانشجویی ایران به شمار می‌آید. روایت دکتر مصطفی چمران از آن روز، که به نقل از مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران بازگو شد، بار دیگر ماهیت سرکوب‌گرانه رژیم شاهنشاهی و هراس ساختار قدرت از آگاهی دانشجویی را آشکار می‌سازد.

براساس این روایت، ورود نظامیان به فضای علمی دانشگاه، شنیده شدن صدای پوتین‌ها در راهروهای دانشکده فنی و نهایتاً شلیک مستقیم گلوله به سمت دانشجویانی که هنوز حتی فرصت شکل‌دهی به شعارهای خود را نیافته بودند، نشان می‌دهد که حکومت وقت دانشگاه را نه محل علم، بلکه تهدیدی سیاسی تلقی می‌کرد.

نکته کلیدی در این روایت، «پیش‌دستی خشونت» است؛ یعنی تصمیم برای سرکوب پیش از آنکه اعتراض به مرحله علنی برسد. شهادت قندچی، رضوی و بزرگ‌نیا در همان دقایق اولیه، بیانگر این واقعیت است که مسئله صرفاً اعلامیه یا اعتراض نبود، بلکه اصل «حضور آگاه دانشجو» برای نظام حاکم غیرقابل تحمل بود.

ادامه شعارها توسط دانشجویان حتی در لحظات جان‌باختن، به‌ویژه در اعتراض به سفر نیکسون به ایران، بُعدی فراملی به این رویداد می‌بخشد؛ اعتراضی که پیوند وابستگی سیاسی رژیم پهلوی به قدرت‌های خارجی را هدف قرار داده بود. بازتاب این حادثه در رسانه‌های خارجی، از جمله تعبیر تلخ روزنامه‌ای در رم مبنی بر «قربانی کردن برای میهمان»، عمق فاجعه و نگاه انتقادی افکار عمومی جهان را نسبت به حکومت وقت نشان می‌دهد.

در مجموع، روایت چمران از ۱۶ آذر تأکید می‌کند که مسیر مقابله با استبداد در ایران، پیش از آنکه از خیابان‌ها آغاز شود، از کلاس‌های درس و راهروهای دانشگاه عبور کرده است. جنبش دانشجویی از همان دهه ۳۰، نه‌تنها کنشگری اعتراضی، بلکه نقش تاریخی در جهت‌دهی به تحولات سیاسی کشور ایفا کرده و ۱۶ آذر به نمادی ماندگار از این مسیر تبدیل شده است.

خبرنگار: حسین جعفری نیکو
پایگاه خبری تحلیلی عصر زنگی