شرایط بحرانی امروز نتیجه عدم شایسته سالاری است

شایسته سالاری در جامعه محو شده ،به جای شایسته سالاری ،فامیل سالاری ،آشنا سالاری،رابطه سالاری ،دوست سالاری ودر مجموع ضعیف سالاری نهادینه شده و سئوال اینجاست ،چرا مدیران ایرانی افراد ضعیف را انتخاب می‌کنند.

معيارهاي شايسته‌سالاري از ديدگاه امام علي(ع)
به عقيدة امام علي(ع) مسئله توان، لياقت و شايستگي افراد جزيي از بحث عدالت است و اين اصل مهم‌ترين اصل ادارة جوامع (سازمانها) است. آن حضرت معتقد بود هر پستي به تناسب، به توان، خلاقيت، شايستگي و تخصص خاصي نياز دارد و جايز نيست افراد هر کدام در جاي ديگري قرار بگيرند؛ در غير اين‌صورت، جامعه مسير رشد، توسعه و کمال را نخواهد پيمود. حضرت علي(ع) مديريت و ادارة جامعه را به سنگ آسياب و محور آن تشبيه مي‌کنند و معتقدند همچنان که سنگ آسياب فقط حول محور خود به گردش در‌مي‌آيد و در صورت بزرگتر بودن سنگ يا کج‌بودن محور، سنگ نمي‌چرخد و در صورت ضعيف بودن مي‌شکند.12 مديران جامعه و نخبگان سياسي نيز محورهاي جامعه هستند که بايد هر کدام براي آن کار مناسب، و از توان‌، خلاقيت و شايستگي لازم برخوردار باشند. امام علي(ع) در خطبة معروف شقشقيه ضمن بيان لياقت و شايستگي خود براي حکومت‌، لزوم توجه به اين معيار را يادآور شده‌اند: «هان به خدا سوگند جامه خلافت را در پوشيد و مي‌دانست خلافت جز مرا نشايد، که آسياب سنگ، تنها گرد استوانه به گردش درآيد. کوه بلند را مانم که سيلاب از ستيغ من ريزان است و مرغ از پريدن به قلعه گريزان.»13

در واقع، برتري امام براي رهبري و ادارة جامعه به دليل داشتن اصل «توان ايشان در ادارة جامعه و رساندن آن به قلل رفيع کمال »بود. آن حضرت بر اين اعتقاد است که وقتي در مديريت و ادارة جامعه روابط دوستانه و خويشاوندي و ديگر معيارهاي غير‌واقعي ملاک واقع نشود،، تنها يک اصل باقي مي‌ماند و آن «توان و شايستگي» است. ايشان در خطبة 216 نهج‌البلاغه مي‌فرمايند: «کار مردم جز به شايستگي زمامداران سامان نمي‌يابد». اين ديدگاه با قيد انحصاري که دارد، موفقيت تمام برنامه‌هاي رشد، توسعه و کمال را به ميزان توان و لياقت رهبران جامعه وابسته مي‌دانند. اين مفهوم در خطبة 174 به وضوح نمايان است: «مردم، سزاوار به خلافت کسي است که بدان تواناتر باشد و در آن به فرمان خدا داناتر»؛ چون هر پست و رياستي براي صاحب منصب خاصي مناسب‌تر است. اين امانتي است که بايد به او برسد. در سيستم مديريت، اگر هر کس در همان جايي که متناسب با اوست قرار گيرد، مديريت سالم مي‌ماند و امانت به اهلش مي‌رسد. قرآن کريم در اين باره مي‌گويد: «خدا به شما فرمان مي‌دهد که امانت‌ها را به اهلش بازگردانيد و چون به داوري در ميان مردم بنشينيد به عدل رفتار کنيد.»(نساء: 58) بنابراين، هر امانتي بايد به فرد لايقش واگذار شود. در غير اين صورت، امانت به اهلش نرسيده است. از بعد ديگر، هر کارگزار و مديري بايد خصوصياتي متناسب با نوع کار، محدودة کاري و ميزان مسئوليت‌اش داشته باشد. هرچه ميزان شايستگي يک مدير در کار خاص خود بالاتر باشد، تخصص او در آن کار بيشتر است. شايستگي هر کاري مخصوص به خود آن کار است. براي مثال، يک مدرس خوب لزوماً نمي‌تواند يک وزير خوب باشد. همان‌طور که يک استاندار خوب نمي‌تواند يک استاد خوب باشد. چون هر کدام از اينها فقط در حيطة تخصصي خود خوب عمل مي‌کنند.

امام علي (ع) حاضر نشد حتي يک لحظه بر خلاف اصل شايسته‌سالاري گام بردارد و همواره به استانداران و کارگزاران خود دستور مي‌داد اين اصل را رعايت کنند. آن حضرت مي‌فرمايند: «‌کسي که بهترين کفايت را داشته باشد، مستحق ولايت است.»14به عبارت ديگر، شخصي مستحق رياست و مديريت است که بهترين کفايت را در انجام امور از خود نشان دهد. در جاي ديگر امام مي‌فرمايند: «کارها به وسيلة کارگزاران راست و درست مي‌شود.15 آفت کارها‌، ناتواني کارگزاران است.»

اگر کارگزاران داراي عجز و ناتواني باشند و از عهدة امور آن‌طور که شايسته است برنيايند، کارها رو به فساد و تباهي مي‌رود و امور به جاي اصلاح و پيشرفت، سير قهقرايي مي‌پيمايد که اين همان پيامدهاي رعايت نكردن اصل لياقت و شايستگي است. در جاي ديگر، امام اصل تخصص‌گرايي را اين‌طور بيان مي‌دارند: « کارها را به دست افراد متخصص و خبره بسپار.»

امام علي(ع) خطاب به مالک اشتر استاندار خود در مصر مي‌نويسند:

پس در کار عاملان خود بينديش و پس از آزمودن‌، به کارشان بگمار و عاملاني را جستوجو کن که دلبستگي بيشتر اخلاق آنان گرامي‌تر است و آبرويشان محفوظ‌تر و طمع‌شان کمتر و عاقبت‌نگري آنها فزونتر. پس دربار‌ة کاتبان خود بنگر و بهترين‌شان را بر سر کار بياور و افرادي را برگزين که کارها بر او دشوار نباشد، در خطا پايدار نباشد. آن کس که ستايش فراوان وي را به خود‌بيني نکشاند و خوش‌آمدگويي او را برنينگيزاند و اينان اندک‌اند.