تحلیل علمی و دینی کاهش باورهای مذهبی در جوامع؛ عوامل، پیامدها و راهکارهای احیای ایمان اجتماعی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی عصر زنگی، کم‌رنگ شدن اعتقادات دینی در میان اقشار مختلف جامعه، پدیده‌ای است که در تحلیل‌های جامعه‌شناختی و روان‌دینی، به‌عنوان نشانه‌ای از «بحران معنا» شناخته می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که پیوند میان باور، تجربه و عمل دینی سست شود و دین از عرصه زیست روزمره مردم به حوزه‌ای فردی یا تشریفاتی محدود گردد.

از منظر جامعه‌شناسی دین، این پدیده اغلب در جوامعی بروز می‌کند که درگیر گذار فرهنگی سریع، فشارهای اقتصادی و رسانه‌زدگی شدید هستند. رسانه‌های مدرن، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، با ترویج الگوهای مصرف‌گرایی، فردگرایی و لذت‌محوری، جایگزین تدریجی مفاهیم فطری مانند ایثار، قناعت و معنویت می‌شوند.

از دیدگاه روان‌شناسی دین، ضعف در انتقال تجربیات ایمانی از نسل‌های قدیم به نسل جوان، نبود الگوهای اخلاقی معتبر، و کاهش احساس تعلق به اجتماع دینی، از عوامل مهم زوال تدریجی ایمان است. در این شرایط، دین از “تجربه زیسته” به “دانش شنیده” تبدیل می‌شود؛ یعنی مردم درباره دین می‌دانند، اما با آن زندگی نمی‌کنند.

از سوی دیگر، در تحلیل معرفتی و الهیاتی، زمانی که دین از عرصه «فهم عقلانی» و «کارکرد اجتماعی» جدا شود، به ظاهرگرایی یا تحجر می‌انجامد. در چنین فضایی، نسل جوان، به‌ویژه تحصیل‌کردگان، نسبت به دین نوعی بی‌اعتمادی معرفتی پیدا می‌کنند، زیرا پاسخ‌گویی دین به مسائل روز را ناکافی می‌بینند.

عامل دیگر، ضعف نهادهای دینی در پاسخ‌گویی به نیازهای نسل جدید است. هنگامی‌که گفتمان دینی از زبان مردم فاصله می‌گیرد و به بیان رسمی و غیرانعطاف‌پذیر محدود می‌شود، ارتباط معنوی جامعه با دین کاهش می‌یابد.

در این میان، فقدان عدالت اجتماعی و شکاف طبقاتی نیز در کم‌رنگ شدن ایمان دینی بی‌تأثیر نیست. زمانی که مردم رفتار ناعادلانه یا فساد در ساختارهای حاکمیتی مشاهده می‌کنند، اعتمادشان به نهادهای دینی وابسته به آن ساختارها نیز تضعیف می‌شود.

برای احیای باور دینی، نیاز به بازتعریف گفتمان ایمان‌محور وجود دارد؛ گفتمانی که بر پایه عقلانیت، اخلاق، عدالت، و مشارکت اجتماعی استوار باشد. استفاده از زبان روز، بهره‌گیری از رسانه‌های نوین برای تبیین اندیشه‌های دینی، و ارائه الگوهای عینی از زندگی ایمانی در جامعه، می‌تواند زمینه بازگشت تدریجی ایمان و معنویت را فراهم سازد.

در نهایت، بازسازی ایمان اجتماعی تنها از مسیر اصلاح رابطه دین با زندگی مردم ممکن است؛ یعنی دینی که نه در شعار، بلکه در رفتار، اخلاق، عدالت و کرامت انسانی تجلی یابد.

پایگاه خبری تحلیلی عصر زنگی
✍ خبرنگار: حسین جعفری‌نیکو