در رثای استاد فرهیخته زنده یاد ملا محمدرضا نیک بین

تلخی خبر درگذشت استاد زنده یاد ملا محمدرضا نیک بین، از ذائقه و یاد دوستان او هرگز زدوده نخواهد شد. با شنیدن این خبر غمبار شعر رودکی که در رثای شهید بلخی سروده است به خاطرم آمد که:
از شمار دو چشم یک تن کم
وز شمار خرد هزاران بیش

یقین دارم که مرگ استاد برجسته‌ی ادبیات و علوم انسانی استاد ملا محمدرضا نیک بین، در نظر تمام یا بسیاری از کسانی که آن شریف را به گونه‌ای می‌شناختند، مرگی فاجعه‌بار و فقدانی بی‌جبران است. سخن گفتن درباب زندگی آن بزرگ دشوار است و سخن گفتن از مرگش دشوارتر. مویه بر مردی که همواره راست‌قامت ایستاده است، آسان نیست نوعیت، شخصیت و تشخص استاد ملا محمدرضا نیک بین به گونه‌ای نبود که بتوان با رثایی از آن نوع که مرسوم است، حق بر زمین مانده‌ی او را ادا کرد. بی‌آنکه سودایی از اغراق در سر باشد، او را چهره‌ای می‌یابیم که به واقع خاص و بی‌جانشین است. اندیشه در آن بخش از زندگی آن شریف که راهی برای پنهان کردن آن وجود نداشت، تمثال مردی بی‌همال را در برابر چشم می‌گسترد که برای بیان عظمت‌هایش، قلم بی‌مکاناتی عظیم نیست. بی‌تردید استاد ملا محمدرضا نیک بین از شیفتگان راستین ایران و از شاخص‌ترین باوردارندگان خرد، انسانیت حقیقی و عقلانیت بود، اما ویژگی او ـ بی‌آنکه این ویژگی را از غیر او نفی کنیم ـ این بود که با خلوصی ممتاز، در راه حقیقت‌های عقلانی، عمری استواری و صلابت از خود نشان داد. درست است که حوزه مطالعاتی او ادبیات فارسی بود، اما به گواه شاگردانی که از خود به یادگار گذاشته است، همواره به حوزه‌هایی فراتر نیز می‌اندیشید: تاریخ،هنر ، عرفان، شعر، و راه‌گشایی از ابهام‌های ایران در میان عشایر غیور، اما چیزی که در این میان بر هیچ انسان حقیقت دوستی نمی‌تواند امری عادی و کم‌ارزش محسوب شود، این است که استاد ملا محمدرضا نیک بین، محل التقای علم و اخلاق بود و جمع‌گاه دانایی و اعتدال. فضیلت مردی که دیگر در میان ما نیست این نیست که اهل فضل است و دانشور. فضیلت او در ویژگی منحصربه‌فرد او، در عمل جدی و  بر لوازم اخلاقی معیار است و با تمام وجود، در خدمت پاس داشتن آموزه‌هایی همچون استقامت عالمانه و شرافت مدام. چه جای شگفت که هیچ‌یک از فرازها و فرودهای زندگی او را از مشی اعتدال آمیز اخلاقی خویش به دور نمی‌کرد و چنین بود که هرگز از چارچوبی که مردانگی نخستین هویت آن بود، گام بیرون ننهاد و همین او را بس. شاید با نظر به بزرگ‌منشی حیرت‌انگیز او، چندان بیراه نباشد اگر گفته شود: استاد ملا محمدرضا نیک بین با زندگی مقرون به معنای خویش،‌ همواره، با سکوت و سخن‌هایی سنجیده و حکمت‌آمیز و رفتارهایی که اخلاقی بودن آنها کوچک‌ترین جای تردید نداشت، امضایی بود، زیرِ‌انسانیت و درخششی در متن احتیاج به روشنایی و آرامش؛ مردی که به رنگ خویش زیست و به رنگ خویش تن به سفر ابدی سپرد.