
اقتصاد ایران در دوران مشروطه
مالیه بهمثابه غارتگری: ازجمله موارد مهمی که بررسی آن در دوران مشروطه اهمیت دارد مالیه دولت است. ساختار بودجهای آن زمان نشان میدهد دولت در دوران قاجار ویژگیهای یک دولت طبیعی-غارتگر را دارد، بهطوری که از عموم مردم مالیات را دریافت و آن را بین فرادستان توزیع میکند. اسناد بهجا مانده از آن دوره نشان میدهد انواع مالیاتها، درآمد دولت از ارائه خدمات (مداخل) و درآمد گمرکات در کنار برخی باجگیریهای رسمی و غیررسمی مهمترین درآمدهای بودجهای را تشکیل میدادند. در مقابل، مصارف دولتی نیز محدود به ارتش و دربار بوده است. آمارهای محدودی که از آن دوره در دسترس است نشان میدهد حـدود ۶۰ درصد درآمد دولت به ارتش و دستگاه دیوانی میرسید و مابقی صرف امـور مربـوط بـه دربـار و مسـتمری اشـراف و روحانیون میشد و تنها سهم اندکی حدود ۶ درصد به خدمات عمومی اختصاص مییافت (تسلیمی، ۱۳۸۸).