تفاوت حقوق شهروندی با حقوق شهرنشینی

حقوق شهروندی، رابطه بین شهروند و دولت را مدّنظر قرار می‎دهد؛ اینکه در واقع شهروندان چه حقوقی دارند که دولت باید آنها را فراهم کند؟ یعنی دولت موظف است این حقوق شهروندان، مثل حق آزادی، حق ارتباط، حق تشکیل تجمع، حق اعتراض، حقوق زنان را رعایت کند؛ چه این شهروندان، در شهر باشند یا در روستا و یا عشایر باشند. هیچ فرقی ندارد. اگر این شهروند، اسمش شهروند ایرانی است، دولت موظّف است این حقوق را برای وی، پاس داشته، محقق کند و حفظ نماید.

اما حقوق شهرنشینی، به‌مقتضای اینکه وابسته به وجود محیط شهری است، تنها در شهرها امکان تحقق دارد؛ بنابراین در روستا و محل زندگی عشایر، چنین حقوقی، امکان تحقق ندارد و تنها حقوق شهروندی وجود دارد. حقوق شهرنشینی به هر حقی که دررابطه‌با انسان و شهر تصور می‌شود می‌پردازد.

شباهت‌های حقوق شهروندی با حقوق شهرنشینی

شباهت بین حقوق شهروندی و حقوق شهرنشینی، در این است که هم در حقوق شهروندی و هم در حقوق شهرنشینی، انسان و حقوق انسان، محوریّت دارد؛ یعنی شباهتشان هم در موضوع است و هم در متعلِّق آن که حقوق است.

توسعه حقوق شهرنشینی به روستاها

در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که باتوجه‌به مدرن‌سازی روستاها در سال‌های اخیر به لحاظ ساختاری، اداری، مالی، فرهنگی و غیره، آیا می‎توان حقوقِ شهرنشینی را به در روستاها هم تسری داد یا خیر؟

در پاسخ باید گفت: حقوق شهرنشینی به زندگی شهری بر می‎گردد. زندگی شهری یک سری ویژگی‌ها و مختصاتی دارد، مانند ارتباطات انسانی خاصی که حاکم بر زندگی شهری است، تناسب جمعیّتی و امکاناتی خاص که مجموع اینها، زندگی شهری را رقم می‌زند.

اگر این زندگی شهری با این مختصات، در یک روستایِ مُدرن و جدید (که ممکن است اسمش، شهرستان یا بخش یا هر چیز دیگری باشد) وجود داشته باشد، طبیعی است که این حقوق شهرنشینی در آنجا هم جاری است؛ اما اگر زندگی شهری با مختصات پیش‌گفته، در آنجا وجود نداشته باشد حقوق شهرنشینی هم وجود ندارد.

در اینجا باید به این نکته دقت کرد که مراد از «شهر» در حقوق شهرنشینی، صرف لفظ آن نیست؛ بلکه مختصات زندگی شهری است؛ بنابراین ممکن است نام یک جا، شهر یا شهرک (مانند شهرک صنعتی) باشد؛ ولی زندگی شهری در آنجا حاکم نباشد و بالعکس در جایی، نام شهر وجود نداشته باشد؛ ولی مختصات زندگی شهری در آنجا جاری باشد. درنتیجه، ملاک، وجود مختصات زندگی شهری است نه کلمه شهر.