بعد از مرگ در عالم برزخ به ما چه میگذرد؟

قبل از هر چیز لازم است چند نکته را متذکر شویم:

1. انسان پس از مرگ وارد عالمی می شود به نام«عالم برزخ» حیات برزخ و حقیقت باطن همین عالم دنیاست. دنیا ظاهری دارد و باطنی، ظاهر دنیا که بدان عالم مُلک گفته می شود همین دنیای مادی که ما در آن زندگی می کنیم که خصوصیات خاص خودش را دارد(مکان، زمان، مادی بودن…) همین دنیا باطنی دارد که بعضی خصوصیات عالم دنیا را داراست. مثلاً شکل و اندازه و رنگ و بو در آن عالم هم وجود دارد و لکن ماده در آنجا نیست. صورت مردمان برزخی رنگ و اندازه مشخصی دارد و در آنجا خوشحالی و مسرّت و غضب و نگرانی هست در آ‌نجا نور هست و لکن آنجا ماده نیست.

۲. در بعضی از روایات از همین حیات برزخی به«عالم قبر» تعییر شده است. در روایتی است که از امام صادق(ع) پرسیدند: برزخ چیست آن حضرت فرمود: قبر از هنگام مرگ آدمی است تا روزی که قیامت می شود.

پس مراد از قبر در بعضی روایات این گودال خاکی که بدن میت در آن جا می گیرد، نیست بلکه باطن همین قبر مراد است که همان عالم برزخ است از آنجایی که قبر خاکی جایگاه و محل استقرار بدن جسمانی است و عالم برزخ نیز جایگاه استقرار روح انسان است به عالم برزخ عالم قبر نیز گفته می شود.در روایت مفصّلی است از حضرت امیرالمؤمنین که آن حضرت در وصف مرگ انسان و انتقال او به قبر و شاهدات او در قبر توضیحاتی می فرماید که ما به قسمتی از آن اشاره می کنیم.

در بخشی که مربوط به مرگ مؤمنان و مشاهدات آنان است این چنین می فرمایند: … او می شناسد کسی را که او را غسل می دهد و قسم می دهد افرادی را که جنازة او را حمل می کنند که به سرعت ببرند و زودتر به خاک بسپارند و وقتی که او را وارد در قبرش می کنند دو مَلَک به نزد او می آیند و آن دو، دو فرشتة بازپرسی و باز جوئی کننده از عقائد و کردار او هستند …

با توجه به دو نکته یاد شده و این بخش از روایت حضرت امیرالمؤمنین می توانیم نتیجه می گیریم که شب اول قبری که در روایات ما برای اموات ذکر شده و شرح حال آنها در قبر می باشد مراد شب اولی که ما به حساب دنیایی می سنجیم نیست یعنی این چنین نیست که اگر قسمتی را صبحدفن کنند حتما ۱۰ یا ۱۲ ساعت باید بگذرد تا شب هنگام شود آنگاه فرشتگان پرس و جو بیایند و از او سؤالاتی بنمایند.

بلکه به محض دفن شدن فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند چرا که عالم برزخ شب و روزی چون عالم دنیا ندارد و اگر شبی برای میّت ذکر شده است، شاید شب برای او مشتمل می شود درست شبیه حالت خواب که آدم در خواب می بیند در شبی هولناک را می گذراند و حال آنکه در وسط روز خوابیده است همانگونه که در وسط روز انسان خواب شب تار را می بیند، همین طور است که انسان را در روز دفن می کنند و همان لحظه شب اول قبر او باشد در حقیقت میت در عالم قبر و برزخ شب برای او نمایان می شود در این روایت هم آمده به محض دفن کردن میت فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند.

البته شب اول قبر تنها برای کسانی نیست که دفن می شوند حتی کسانی هم که بدنشان دفن نمی شود، باز عذاب قبر دارند سؤال قبر دارند شب اول قبر هم خواهند داشت وقتی قبر را به معنی عالم برزخ گرفتیم و شب آنجا را هم، مخصوص به وضع آنجا دانستیم لذا لازم نیست تا حتماً میت دفن شود آنگاه مراسم شب اول قبر برزخ صورت پذیرد.و امّا پرسش نهایی که مربوط به تأثیر دعا و یا خیرات بر آن میت است باید در جواب بگوئیم آنچه که از روایات استفاده می شود این است که هر آنچه برای اموات صورت می پذیرد به گونه ای به آنها می رسد.

از امام صادق منقول است: که بسا باشد که میّت در تنگی و شدّتی بوده باشد و حق تعالی به او وسعت دهد و تنگی را از او بردارد پس به او گویند که این فرح که تو را روی داد به سبب نمازی است که فلان برادر مؤمن برای تو کرد.
نماز و روزة و حجّ و تصدّق و سایر اعمال خیر و دعا و ثواب آن اعمال برای کسی که آن اعمال را انجام داده و برای مرده هر دو نوشته می شود و وارد قبر او می‌شود.

آیا دعا و خیرات از طرف زنده ها موجب کاهش عذاب قبر شخص مرده می شود؟

و اصولاً چه چیزهای موجب افزایش یا کاهش عذاب قبر می شود؟

آنچه به درجة اول مایة نجات و رهایی از عذاب قبر می شود، کارهای نیک و گفتار پسندیده ای است که انسان در طول حیات خود انجام داده است، اما پاسخ پرسش نخست این است که در مواردی شرع مقدس سرنوشت اموات را بوسیله ی کارهای نیک یابد دیگران قابل تغییر معرفی کرده است.

در یک قانون کلی حدیث می فرماید: هر کسی سنت و روش نیکی بنیاد گذارد برای او ثواب هر کسی که به آن عمل کند می رسد و هر کسی سنت و روش بدی بنیاد نهد برای او گناه و عقابی هر کسی که به آن عمل کند می رسد.

پیامبر(ص) فرمود: روزی حضرت عیسی(ع) از کنار قبری گذشت که صاحب آن در عذاب بود، سال بعد نیز گذر کرد ولی از عذاب صاحب قبر خبری نبود، سبب را از خداوند پرسید، وحی آمد که از این میّت فرزندی صالحی به بلوغ رسید و برای مردم راهی درست کرد و یتمی را پناه داد به برکت آن از پدر گذشتیم.

و نیز درباره بهبودی سرنوشت اموات می گوید: هرگاه کسی به نیّت وجه الله نذری کند تا ثوابش برای میتی باشد چنین نذری مفید و وفاء به آن لازم است.بنابر احادیث صحیح و مشهور صدقه دادن بازماندگان برای اموات سودمند است.در روایتی صحیحة سعد از پیامبر(ص) می پرسد، آیا صدقه دادنِ من برای روح مادرم سودی دارد؟

پیامبر(ص) فرمود: بلی.زیارت اهل قبور مستحب و سفارش شده است همچنین دعا و قرآن خواندن برای میّت مفید است. زیارت اهل قبور در روزهای جمعه موجب می شود امواتی که در تنگی و تنگناه باشند در فراخی قرار گیرند.

امام صادق(ع) فرمود: هرگاه شخصی به نیّت میتی صدقه دهد، خداوند جبرئیل را فرمان می دهد که این هدیه را به قبر او برساند و نیز فرمود: بواسطة نمازی که برای میت خوانده می شود تنگی قبر او به فراخی تبدیل می شود.

ابن عباس در روایتی از رسول اکرم(ص) نقل می کند: خواندن سورة«تبارک الملک» بر سر قبر میت مایة نجات از عذاب قبر است.

از کتاب دعوات قطب راوندی نقل شده است که؛ هرگاه میتی دفن شد، بر قبر او سه بار این جمله را بخوانند، خداوند عذاب را از او تا روز دمیده شدن صور برمی دارد، اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد ان لا تغذب هذا المیت.

رسول اکرم(ص) و پس از خاکسپاری دختر گرامی خود(رقیه) با چشم گریان فرمود: از خدای سبحان خواستم عذاب قبر را از او بردارد و خداوند او را بخشید. پس دعا مؤثر است.مشهور دانشمندان و علماءِ اصلِ بهره مند شدن اموات؛ از فواید اعمال صالحه و خیراتی که بازماندگان برای آن ها می فرستد را تایید و پذیرفته اند هم چنین رهایی و یا تخفیف عذاب قبر بواسطة کارهای نیک بازماندگان.

تفاوت مقررات عالم برزخ با دنیا

مقررات عالم برزخ با مقررات دنیا فرق می کند. در دنیا هر حادثه ای، فعلی و حرکتی که از ما صادر می شود تابع زمان است و بدون زمان اصلاً امکان آن متصور نیست. اما در برزخ به گونه ای دیگر است. به عنوان مثال گاهی در عالم رویا در موقعی که شخص خوابیده و خواب می بینید آن مقدار که در خواب وقت تلف می کند مثلا گاهی ساعت ها و گاه ده ها ساعت است اما وقتی بلند می شود

می بیند زمان خواب او یک ساعت بیشتر نبوده با توجه به اینکه همه ی آن یک ساعت هم خواب نمی دیده ولی آنچه که در عالم رویا دیده خیلی طولانی تر از آن زمانی است که خوابیده. یک ساعت پیش خوابیده والان از خواب بیدار شده اما رویاها و صحنه هایی که دیده شاید روزهای زیادی باشد. از این مطلب چنین برداشت می شود که مقررات عالم برزخ با مقررات دنیا فرق می کند.

اگر در دنیا بخواهید یک چهره را ببینید زمان می خواهد. اما در عالم برزخ مشکلی نیست و انسان در همان لحظه که اراده کرده می تواند ببیند و حتی یک ثانیه هم زمان احتیاج ندارد زیرا آنجا اصلاً زمان لازم و مطرح نیست.در بعضی از نقل ها آمده که انسان تمام فراز و فرودهای عمرش را در لحظه مرگ می بیند مثلا 70 سال عمر کرده فیلم عمرش را تماماً می بیند.

اگر بخواهد در بیداری این فیلم را ببیند چقدر زمان لازم دارد؟

اما او این 70 سال را هنگام احتضار همه را و در یک لحظه می بیند به طوری که از فرازهای روحانی و نورانی و معنویش شدیداً غرق لذت می شود، لذتی که قابل تصور و توصیف نیست.
اما از فرازهای ظلمانی و تاریک زندگیش شدیداً ناراحت می شود. همه این ناراحتی ها، عذاب ها و لذت ها در همان لحظه احتضار است که ممکن است یک ثانیه و حتی کمتر از یک ثانیه باشد. یعنی در کمتر از یک ثانیه فیلم 70 سال را می بیند. اما در باره دیدن شیطان مطلبی گفته نشده، اگرچه شیطان در آن لحظات می آید .

برای اینکه ایمان شخص را بدزدد ولی حقیقت این است که انسان در هنگام مرگ اهل بیت(علیهم السلام) را مشاهده می کند. مومن چهارده معصوم را می بیند.در روایات آمده اگر کسی که سکته کرده و احتمال می دهید که نمرده او را نگه دارید، دفن نکنید تا یقین کنید که مرده است. کسی که سکته کرده از نظر شرعی همین قدر که احتمال بدهیم که نمرده، حق نداریم او را دفن کنیم. تا اینکه متخصص مربوطه یاعرف مردم بگویند صد درصد مرده است.

از امام علی(علیه السلام) نقل شده که فرمود:در آخرین روز از روزهای دنیا و اولین روز از روزهای آخرت برای انسان چهره هایی ظاهر می شوند.

اولین چهره که ظاهر می شود این شخص از او می پرسد تو که هستی؟

می گوید من اموال تو هستم. سپس او می گوید من برای تو خیلی زحمت کشیدم اما الان شدیدا گرفتار هستم، تو در این شرایط به چه درد من می خوری؟ اموالش به او می گویند که تو به اندازه یک کفن از ما حق داری. کفنت را بردار و بقیه دیگر مال تو نیست بلکه مال بازماندگان است بدین ترتیب ازآن ناامید می شود.

دومین چهره برایش تمثل پیدا می کند. از او هم می پرسد تو که هستی؟

می گوید من اهل تو هستم. اهل یعنی خانواده، زن، فرزند، پدر، مادر، دوست آشنا، اینها کسانی هستند که عنوان اهل به آنها اطلاق می شود. می گوید من برای شما زحمت کشیدم. استراحت شما را به استراحت خودم ترجیح دادم و … سپس کارهایی که کرده برایشان توضیح می دهد بعد می گوید می بینید چقدر گرفتارم؟ شما الان چه کمکی به من می توانید بکنید؟ اهلش به او می گویند که ما تو را تا قبر همراهی کرده و دفن می کنیم و بر می گردیم. دیگر نمی توانیم همراه تو داخل قبر بیاییم.

چهره سوم که اعمالش هست تمثل پیدا می کند. به او هم می گوید تو کی هستی؟

می گوید من اعمال تو هستم. به او هم می گوید من نسبت به تو خیلی دل خوشی نداشتم برای من سخت و سنگین بودی حالا به چه درد من می خوری؟ اعمال می گوید من همه جا همراه تو هستم در عالم برزخ، قبر، قیامت و تا بهشت یا جهنم.پس همه این صحنه ها را انسان می بیند و با آنها صحبت می کند. این سخنان متن یک روایت است که خیلی خلاصه بیان شد.

آنچه مسلم است این صحنه ها اتفاق می افتد پس آنجا را با اینجا مقایسه نکنیم. همانطور که در دنیا کارها زمان می خواهد برزخ هم زمان می خواهد منتها زمان برزخی با زمان در اینجا متفاوت است. در آن مقررات انسان همه حرف ها را می گوید، همه عذاب ها را می بیند. لذت هایی که از مشاهده عمرش، حسرت ها، افسوس ها، همه را مشاهده می کند.پس بین کسانی که یک لحظه سکته می کنند و می میرند با کسانی که ممکن است روزهای زیادی در حالت احتضار و جان کندن باشند از این نظر فرقی نمی کند.

از امام علی(علیه السلام) نقل شده که فرمود:در آخرین روز از روزهای دنیا و اولین روز از روزهای آخرت برای انسان چهره هایی ظاهر می شوند.

اما کسی که سکته می کند آیا روح در بدنش هست یا نه؟

از نظر طبی باید از پزشکان پرسید که انسان چه وقت می میرد آیا زمانی که سکته می کند همان لحظه مرده است یا نمرده؟

از نظر شرعی زمانی شخص می میرد که روح کاملاً از بدنش جدا شده باشد یعنی هم عرف و هم متخصص مربوطه بگوید این دیگر مرده. در روایات آمده اگر کسی که سکته کرده و احتمال می دهید که نمرده او را نگه دارید، دفن نکنید تا یقین کنید که مرده است. کسی که سکته کرده از نظر شرعی همین قدر که احتمال بدهیم که نمرده، حق نداریم او را دفن کنیم. تا اینکه متخصص مربوطه یاعرف مردم بگویند صد درصد مرده است.

بعد از مرگ در عالم برزخ به ما چه میگذرد؟